ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺍﺳﺖ .
نکته اول :ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺍﺳﺖ . ﺍﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﺩﻭﻡ: ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺍﺯ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﺍﺯﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺣﻜﻤﺖ ﺍﻳﺮﺍﻧﺸﻬﺮﻱ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻓﺮﺯﺍﻧﮕﻲ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻳﺎﺩ ﻣﻲﺷﺪ، ﭼﻴﺰﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﺑﻪﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﻬﺮﻩ ﺷﺪ . ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﺍﺯ ﻭ ﻧﺸﻴﺐﻫﺎﻱ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ .
ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻧﺸﻬﺮ ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺖ، ﺑﻪﺳﺎﺩﮔﻲ ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﻧﺮﻓﺖ. ﺍﻭﻟﻴﻦ ﻧﻔﺮﻱ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻜﻤﺖ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻓﺮﺍﺷﺖ، ﺳﻘﺮﺍﻁ ﺑﻮﺩ . ﺍﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﻭ ﺍﻓﺮﺍﻁ ﻭ ﺗﻔﺮﻳﻂ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺳﻘﺮﺍﻁ ﻭ ﺩﺭ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ، ﺗﻔﻠﺴﻔﻲﻫﺎ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻨﺎﺭ ﻣﻲﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺳﻮﻓﻴﺴﺘﻲﻫﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺯﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﻔﻠﺴﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻭ ﺳﻮﻓﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ .ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩﺍﺭﻧﺪ . ﺩﻗﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎﻭﺕ «ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ»ﻭ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﺪﻧﻲ، ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺣﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻭ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺍﺯ « ﺗﻔﻠﺴﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ» ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﻳﻲ، ﻇﺎﻫﺮﻱ ﻭ ﻇﻨﻲ ﻳﺎ ﭘﻨﺪﺍﺭﻱﺳﻴﺎﺳﻲ، ﺷﺒﻪ ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﺩﺍﻧﺶ ﺍﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ « ﺳﻮﻓﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ » ﻳﺎﺳﻔﺴﻄﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮﻫﻤﻲ، ﺩﺭﻭﻏﻴﻦ ﻭ ﺍﻓﺴﺎﻧﻪ ﻭﺍﺭﻩ ﻭﻫﮋﻣﻮﻧﻴﮏ ﻳﺎ ﺗﻨﺎﺯﻋﻲ ﻭ ﺩﺍﺭﻭﻳﻨﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻭﺍﺿﺢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺍﺯ ﻫﻢﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ .ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺶ ﺭﻓﺖ، « ﺣﻜﻤﺖ ﺟﺎﻭﻳﺪﺍﻥ» ﻛﻪ ﺁﻣﻴﺰﻩﺍﻱ ﺍﺯ ﺁﻣﻮﺯﻩﻫﺎﻱﺣﻜﻤﺖ ﺩﻳﻨﻲ ﻭ ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻘﻠﻲ ﻭ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻭ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲﺷﻮﺩ، ﺍﺯ ﺍﻫﻢ ﻭﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻱ ﻗﻮﻡ ﻭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺑﺎﺭﻭﺭ ﻭ ﺳﺘﺮﮒﺍﻳﺮﺍﻥ ﺯﻣﻴﻦ ﺑﻮﺩ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﻳﻮﻧﺎﻥ ﻭ ﺳﻘﺮﺍﻁ ﻣﻲﺭﺳﺪ . ﺍﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ ﺍﺯﺳﻘﺮﺍﻁ ﻧﻴﺰ، ﭘﺮﭼﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻭ ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺍﻓﻼﻃﻮﻥ ﻭ ﺍﺭﺳﻄﻮﻣﻲﺭﺳﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻗﺮﻭﻥ ﻭﺳﻄﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥﺯﻣﻴﻦ ﻭ ﺗﻤﺪﻥ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﺍﻧﺪﻩ ﻣﻲﺷﻮﺩ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻓﻼﻃﻮﻥ،ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺣﻘﻮﻕ ﺍﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ ﺭﺍ ﺗﺪﻭﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭ ﺍﺭﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻄﻖ ﻭ ﺍﺧﻼﻕﺍﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ ﺭﺍ ﺗﺪﻭﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ . ﺍﻣﺎ ﻛﺎﺭ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲﺭﺍ ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﻲﺩﻫﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺣﮑﻴﻢ ﺍﺑﻮﻧﺼﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ، ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪﺗﺠﺪﻳﺪ، ﺑﺎﺯ ﭘﺮﺩﺍﺯﻱ ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻧﻈﺎﻡ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺩﺭﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ ﺷﺪ . ﺍﻳﻦ ﻓﺮﺁﻳﻨﺪ ﺩﺭ ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﻲ ﻭ ﺗﺪﺍﻭﻡ ﺳﻨﺖ ﻭﻣﮑﺘﺐ ﺍﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻭ ﮔﺮﺍﻳﺶ ﺑﺪﺍﻥ، ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩ
علیرضا صدرا دانشیار دانشگاه تهران
